ابعاد حماسی شعر عاشورایی معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شاهد

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شاهد

چکیده

حماسه در کنار ابعاد دیگر عاشورا مثل مرثیه، ‌عرفان و پیام، توانسته است در شعر عاشورایی اثرگذار باشد؛ به‌طوری که امروزه به یکی از رکن‌های مهم شعر آیینی تبدیل شده‌است. شعر عاشورایی با تبیین مقولات ارزشی و بیان هنری اهداف آن،‌ قدمی در راستای شناخت بیشتر مبانی شعر آیینی برداشته است. در شعرهای عاشورایی، امام‌حسین(ع)، حضرت عباس(ع)، حضرت زینب(س) و امام‌سجاد(ع) به‌عنوان الگوقهرمان معرفی می‌شوند؛ به این دلیل که شاعر در کنار پرداختن به ماجرای عاشورا، به وجوه اسطوره‌ای و حماسی چنین شخصیت‌هایی هم می‌پردازد. زبان شعرهای عاشورایی معاصر، بیشتر به زبان شعر معاصر نزدیک است؛ اما گاه صلابت زبان فردوسی و گاه لطافت زبان سعدی را داراست. در این پژوهش، با تکیه بر روش تحلیل اسنادی و رجوع به منابع، به بررسی و تحلیل ابعاد حماسی شعر عاشورایی معاصر‌ پرداخته‌ شده است. نتیجه نشان می‌دهد که در شعر عاشورایی گذشته، حماسه به‌صورت گسترده مورد توجه نبوده است و حال آنکه‌ شاعران عاشورایی معاصر در ابعاد معنایی و واژگانی، بیش از گذشته به این مقوله پرداخته‌اند؛ همچنین توجه به عناصر حماسی، از عوامل مهم شاخص‌شدن و ماندگاری شماری از اشعار عاشورایی معاصر شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Epic Dimensions of Modern Ashura Poetry

نویسندگان [English]

  • Ali Pourzaman 1
  • Ghaffar Borjsaz 2
1 MA Candidate of Persian Language and Literature, Shahed University
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Shahed University
چکیده [English]

Along with other dimensions of Ashura such as elegy, mysticism and teaching, epic has been able to influence Ashura poetry, so that it has nowadays become one of the most important pillars of ritual poetry. Ashura poetry, by elucidating value-laden assumptions and the artistic expression of their objectives, has taken a step towards a further understanding of the foundations of ritual poetry. In Ashura poetry, Imam Hussein (A.S.), Hazrat Abbas (A.S.), Hazrat Zeinab (A.S.) and Imam Sajjad (A.S.) are introduced as hero-prototypes because the poet, while considering the Ashura, manoeuvres on the mythical and epic aspects of these characters. The language of modern Ashura poetry is much closer to that of modern poetry, but at times it is characterized by Ferdowsi’s strong language while at other times by Saadi’s gentle language. This study, using documentary research and reference to sources, investigates the epic dimensions of modern Ashura poetry. Results show that in the classical Ashura poetry, epic was not widely attended to, while modern Ashura poets have paid more attention to it in semantic and lexical dimensions. In addition, the addition of epic elements has been among significant factors contributing to the prominence and persistence of some of modern Ashura poems.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ashura poetry
  • modern poetry
  • epic
  • language
  • affection
  • form
  1. انسانی،ع.(۱۳۸۲). دل سنگ آب شد. چ۲. تهران: جمهوری.
  2. انوشه، ح. (۱۳۸۰). فرهنگنامۀ ادب فارسی. ج۲. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  3. بدیع، ع. (۱۳۹۲). از پنجره‌های بی‌پرنده. چ۵. تهران: فصل پنجم.
  4. براهنی، ر. (۱۳۸۰). طلا در مس. تهران: زریاب.
  5. برقعی، س.ح.ر. (۱۳۸۷). طوفان واژه‌ها. چ۶. قم: ابتکار دانش.
  6. بیات، ر. و ابوالفضل غلامی (۱۳۸۹). علی‌نامه؛ سرودۀ ربیع. تهران: میراث مکتوب.
  7. پارساپور، ز. (۱۳۸۳). مقایسۀ زبان حماسی و غنایی با تکیه بر خسرو و شیرین و اسکندرنامۀ نظامی. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
  8. پورنامداریان، ت. (۱۳۸۱). سفر در مه. تهران: نگاه.
  9. ــــــــــــــ‌. (بهار ۱۳۸۶). انواع ادبی در شعر فارسی. مجلۀعلمی‌پژوهشی علوم ادبی، قم: دانشگاه قم، ۳، ۲۲-۷.
  10. تال، م. (۱۳۹۲). گفتن ندارد. چ۲. تهران: جمهوری.
  11. جانفدا، ه. (۱۳۹۰). با لهجۀ خدا و صدای خودت. تهران: آرام دل.
  12. حسینی، س.ح. (۱۳۸۶). شاعری در مشعر. تهران: تکا.
  13. حمیدیان، س. (۱۳۷۲). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: مرکز.
  14. فردوسی،  ا. (۱۳۹۰). شاهنامۀ فردوسی. به‌تصحیح سعید حمیدیان. چ۱۸. تهران: قطره.
  15. خوشدل (صلح‌خواه)، ع.‌ا. (۱۳۷۰). دیوان خوشدل تهرانی. چ۲. تهران: ما.
  16. دهخدا، ع.‌ا. (۱۳۸۵). لغت‌نامه (فرهنگ متوسط دهخدا). ج۱، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
  17. رزمجو، ح. (۱۳۸۱). قلمرو ادبیات حماسی ایران. مشهد: پژوهشگاه علوم انسانی.
  18. زارع، غ. و سیدربیع رضوی (بهار ۱۳۹۱). کارکرد حماسه در دوران معاصر. ادبیات پایداری، کرمان: دانشگاه شهید باهنر، ۵و۶، ۱۸۴-۱۶۳.
  19. زرین‌کوب، ع.ح. (۱۳۷۲). شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب. چ۷. تهران: علمی.
  20. شفیعی کدکنی، م.ر. (۱۳۷۵). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
  21. ــــــــــــــــــ‌. (۱۳۸۶). موسیقی شعر. چ۱۰. تهران: آگاه.
  22. ــــــــــــــــــ‌. (۱۳۸۸). در اقلیم روشنایی. چ۵. تهران: آگاه.
  23. ــــــــــــــــــ‌. (۱۳۹۰). ادوار شعر فارسی. چ۶. تهران: سخن.
  24. شمیسا، س. (۱۳۸۹). انواع ادبی. چ۴. تهران: میترا.
  25. صفا، ذ. (۱۳۸۷). حماسه‌سرایی در ایران. چ۴. تهران: فردوس.
  26. صلاحی، ع. (۱۳۸۱). گزیدۀ ادبیات معاصر ۷۱. چ۲. تهران: نیستان.
  27. عصمتی، ح. (بهار ۱۳۸۸). تأثیر ادبیات حماسی بر نگارگری ایرانی. گلستان هنر، ۱۵، ۱۱۴-۱۰۷.
  28. غفاریانِ صرافیان، م. (خرداد ۱۳۷۶). حماسه در ادبیات معاصر فارسی. پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی، مشهد.
  29. فرجی، م. (۱۳۸۷). شب بی‌شعر. تهران: تکا.
  30. فضیلت، م. (زمستان ۱۳۷۹). سبک‌شناسی حملۀ حیدری راجی کرمانی. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ۱۵۶، ۳۸۰-۳۶۱ .
  31. کاظمی، م.ک. (۱۳۸۹). روزنه. چ۳. مشهد: ضریح آفتاب.
  32. ــــــــــــــــ‌. (۱۳۹۱). پیاده آمده بودم. چ۴. تهران: سوره مهر.
  33. کافی، غ. (۱۳۸۸). شرح منظومۀ ظهر. چ۲. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
  34. کسروی، ا. (۱۳۹۵). زندگی و زمانۀ احمد کسروی. تهران: شرکت کتاب.
  35. مجاهدی، م.ع. (۱۳۷۹). شکوه شعر عاشورا. قم: پیک جلال.
  36. ــــــــــــــــ‌. (۱۳۸۶). کاروان شعر عاشورا. قم: زمزم هدایت.
  37. ــــــــــــــــ‌. (۱۳۹۰). یک آسمان پرواز. تهران: سهروردی.
  38. محمدزاده، م. (۱۳۸۹). عاشورا در شعر معاصر و فرهنگ عامه. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
  39. ـــــــــــــــ‌. (تابستان ۱۳۹۲). تحلیل اشعار عاشورایی عصر انقلاب اسلامی. کتاب نقد، ۶۷و۶۸، ۲۶۲-۲۲۹.
  40. ـــــــــــــــ‌. (۱۳۹۳). طرحی نو در دانشنامۀ شعر عاشورایی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  41. مرشد چلویی، ا. (۱۳۸۴). دیوان سوخته. چ۴. تهران: سبحان.
  42. معلم دامغانی، ع. (۱۳۹۳). گزیدۀ اشعار علی معلم دامغانی. به‌کوشش نوراللهی، مظفری و کاظمی. تهران: سپیده‌باوران.
  43. ملک‌ثابت، م. و اصغر شهبازی (بهار ۱۳۹۳). نقد زبان حماسی در حملۀ حیدری باذل مشهدی. مجلۀ ادب و زبان فارسی، ۳۵، ۳۸۰-۳۴۵.
  44. منزوی، ح. (۱۳۹۱). مجموعه اشعار حسین منزوی. چ۳. تهران: آفرینش، نگاه.
  45. موسوی‌گرمارودی، س.ع. (۱۳۶۳). خط خون. تهران: زوار.
  46. نظاری، س.ح. (۱۳۸۶). از این دست. قم: حوزه هنری.