چگونگی کاربرد شطح‌واره‌ها در شعر دفاع مقدس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم

چکیده

کاربرد سخنان شطح­آمیز در شعر دفاع مقدس تداعی‌کننده فضای عرفانی حاکم بر جبهه‌ها و نشان‌دهنده معرفت و بصیرت رزمندگان است. شاعران برای ملموس نشان دادن حضور خدا در جبهه‌ها برای او قائل به رنگ، بو و نور شده‌اند و با هدف بیان نزدیک بودن خداوند به دلیرمردان عرصه‌های نبرد، برای حق­تعالی مکان متصور شده‌اند. همچنین به منظور بیان محسوس در محضر خدا بودن رزمندگان از تعابیری که یادآور تجسیم خداوندست، بهره برده‌اند. آن‌ها برای بیان بهتر فانی شدن در خدا و تخلیه از صفات بشری و تحلیه به صفات الهی، رزمندگان اسلام را عین خدا گفته‌اند. روش پژوهش این مقاله توصیفی - تحلیلی است. داده‌ها به شیوۀ کتابخانه‌ای و سندکاوی با استفاده از روش تحلیل محتوا بررسی شده‌اند. نتیجه نشان می‌دهد غرض اصلی شاعران از کاربرد عبارات شطح‌گونه صرفاً بیان الهی بودن رزمندگان، قداست ماهیت دفاع و پیوستن شهدا به حق­تعالی، ملموس­بودن خداوند در جبهه­ها و نزدیکی او به رزمندگان است. آن‌ها برای نشان دادن محسوس بودن خدا در عرصه­های نبرد مضامینی را مثل اناالحق گفتن، رؤیت خدا و قائل شدن افعال و صفات بشری را دستمایه ساخت تصاویر شعری خود قرار داده­اند. به‌گونه‌ای که مخاطب می‌تواند حضور خدا را در صحنه‌های نبرد، مناجات‌ها و شهادت­های آنان حس نماید.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Function of Ecstatic Expressions in the Holy Defense Poetry

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Yousefi 1
  • Atefeh Khosravizadeh 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Qom
2 MA in Persian Language and Literature, University of Qom
چکیده [English]

The use of ecstatic expressions (šaṭaḥāt) in the poetry of the Holy Defense evokes the mystical atmosphere that prevailed on the fronts and shows the knowledge and insight of the warriors. Poets, in order to make the presence of God on battlefields more palpable, have given him color, smell and light, and with the aim of expressing God's closeness to the brave men of the battlefields, they have imagined a place for God. They have also used expressions reminiscent of the incarnation of God in warriors in order to express the tangible presence of God. They have called the warriors of Islam the same as God in order to better express mortality in God and to evacuate human attributes and evoke divine attributes. The research methodology of the present article is descriptive-analytical. The data were analyzed by library and document analysis using content analysis method. The result shows that the main purpose of the poets in using ecstatic expressions is simply to express the divinity of the warriors, the sanctity of the nature of defense and martyrs’ association with the Almighty, the tangibility of God in the fronts and His closeness to the warriors. In order to show that God is perceptible in battlefields, they have used themes such as saying “I am the Truth,” seeing God, and believing in human actions and attributes as the basis for their poetic images, in such a way that the audience can feel the presence of God in the battle scenes and their prayers and testimonies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mysticism
  • ecstatic expressions
  • Holy Defense poetry
  • identification with God
1.   قرآن کریم.
۲.   نهج البلاغه، امام علی(ع).( 1385). شرح محمد دشتی. قم: الطیار.
۳.   از روزنه ماه(مجموعه رباعی دفاع مقدس).(1384). به کوشش روزبه فروتن‌پی. تهران: خورشید باران.
۴.   از هشت بهار سرخ(مجموعه شعر دفاع مقدس).(1388). به کوشش سید محمدجواد شرافت. قم: پارسا اندیش.
۵.   امام خمینی،روح­الله.(1368). سبوی عشق. تهران: سروش.
۶.   -------------- (1386). نامه­های عرفانی. به اهتمام محمد بدیعی، چاپ چهارم. قم:  تشیع.
۷.   این شرح بی­نهایت(آوازهای سرخ بلوط).(1387). دو جلدی. تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش­های دفاع مقدس.
۸.   با شقایق­ها برادر.(1378). به کوشش عباس براتی­پور. تهران: بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی.
9.   باغ باور(مجموعه شعر شاعران استان همدان).(1385). تهران: صریر.
10.   برتلس، یوگنی ادواردویج.(1382). تصوف و ادبیات تصوف. ترجمه: سیروس ایزدی. تهران: امیرکبیر.
11.   بیگی‌حبیب‌آبادی، پرویز.(1382). حماسه­های همیشه(دفاع مقدس در شعر شاعران)،۳جلدی. تهران: فرهنگ­گستر و صریر.
12. تکه­های سرب در دهانم(مجموعه شعر آرش شفاعی).(1386). تهران: صریر.
13. جوکار، منوچهر.(1384).«ملاحظاتی درباره شطح و معانی آن». مجله مطالعات عرفانی، شماره اول، صص46-65.
14. حدیث لاله­ها(گزیده سروده­های شاعران شاهد تاجیکستان).(1379). به کوشش محمدعلی عجمی. تهران: شاهد.
15. حرف­های داخل قاب(مجموعه شعر شاعران جوان دفاع مقدس فارس).(1385). به کوشش سید محمدامین جعفری. شیراز: کنگره سرداران و 14 هزار شهید استان فارس.
16. حساس، رضا.(1384). شهر باروت و باران. قم: نسیم حیات.
17. دست­هایم درخت می‌زایند(مجموعه شعر سید علی شفیعی).(1387). تهران: هنر رسانه اردیبهشت.
18. دهخدا، علی اکبر.(1377). لغت­نامه، چاپ دوم. تهران: مؤسسه دهخدا.
19. روایت مجنون(مجموعه اشعار برگزیده سیزدهمین کنگره سراسری شعر دفاع مقدس).(1383).تهران: زرین و صریر.
20. سراج توسی، ابونصر.(1382). اللمع فی­التصوف. تصحیح: آلن نیکلسون، ترجمه: مهدی مجتبی. تهران: اساطیر.
21. سنایی، مجدود بن آدم.(1387). حدیقة­الحقیقه. شرح عبداللطیف عباسی موسوم به لطایف­الحدایق. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا یوسفی و محسن محمدی. قم: آیین احمد.
22. --------------. (1390). حدیقۀالحقیقه. شرح میرزا علاءالدین احمدخان موسوم به طریقه علایی. به کوشش محمدرضا یوسفی. قم: دانشگاه قم.
23. شهیدان شاعر.(1377). به کوشش دفتر تحقیق و پژوهش معاونت پژوهش و تبلیغات بنیاد شهید، نظر نصرا...مردانی، چاپ دوم. تهران: نشر شاهد.
24. شیمل، آن ماری.(1375). ابعاد عرفانی اسلام. ترجمه و توضیحات عبدالرحیم گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
25. عطار، فریدالدین محمد.(1370). تذکرةالاولیاء، تصحیح و توضیحات محمد استعلامی. تهران: زوار.
26. غزل­های باغ ارغوان.(1383). به کوشش شیرین­علی­ گلمرادی. تهران: خورشید باران.
27. فرخ­نیا، مهین.(1381).«جلوه هنر در زبان تصوف». نشریه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر، شماره10-11، زمستان80 و بهار81 صص69-90.
28. قاسمی، امرا....(1390). ترنم آبشار(مجموعه اشعار دفاع مقدس شاعران سمیرم). سمیرم: سام آرام.
29. یثربی، سید یحیی.(1382). فلسفه عرفان. قم: بوستان کتاب.
30. یوسفی، محمدرضا و حیدری، الهه.(1391). نور سیاه پارادوکس زیبای عرفانی. مجله ادیان و عرفان، دوره 45، شماره 2، صص 171-191.