روایت مرگ و شهادت در رمان شطرنج با ماشین قیامت از حبیب احمد‌زاده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام.

چکیده

اندیشیدن دربارۀ مرگ و سخن گفتن از آن، از بن‌مایه‌های رایج در ادبیات هر قوم است. عمل ناممکن آفریدن از هیچ مانند حضور زندگی در مرگ تضادی است که منشأ ایجاد اثر هنری است. در این میان، رمان «شطرنج با ماشین قیامت»، به عنوان یکی از برجسته‌ترین رمان‌های دفاع مقدس دربارۀ مرگ دارای دو نگرش متفاوت از سوی شخصیّت‌های منفی چون مهندس و شخصیّت بسیجی چون راوی است که هریک از دریچه‌ای متفاوت به آن گریسته است.
به همین جهت، نگارنده به هدف شناساندن انواع روایت مرگ و تفاوت آن با شهادت و نیز پاسخ به اینکه احمدزاده چگونه توانسته است از دو زاویه مادی‌گرا و معنوی‌گرا مرگ و شهادت را در رمان خویش تبیین نماید؛ به شیوه‌هایی روایی پرداخت مرگ‌اندیشانه و شهادت در این رمان توجّه کرد. مطابق این جستار، فرهنگ ناشی از مفهوم شهادت، همواره در پردازش شخصیّت‌های موسی و پرویز و فرمانده تجلی یافته است که مبتنی بر فرهنگ استقامت و پایداری و ایثار و فداکاری تا سر حد لقاء است. طرح داستان به خواننده می‌فهماند که علاوه بر قوی کردن اعتقادات قلبی باید در عمل نیز رفتاری انسانی و مطابق با ارزش‌های دفاع مقدس داشته باشد و همیشه آمادۀ هر نوع شهادت‌طلبی‌ها و ایثاری برای تحقق اهداف دینش باشد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Narration of Death and Martyrdom in the Novel Chess with Doomsday Machine by Habib Ahmadzadeh

نویسنده [English]

  • Afsaneh Shirshahi
PhD in Persian language and literature, Ilam University.
چکیده [English]

Contemplating death and discussing it are common themes in the literature of every nation. The impossible act of creating something from nothing, akin to the presence of life in death, is the contradiction that serves as the essence of creating a work of art. In the novel "Chess with Doomsday Machine," one of the most prominent works of the holy defense literature, there are two contrasting attitudes portrayed by the negative characters, such as the engineer, and the Basiji character, who serves as the narrator. Each of them views the events through a different lens. For this reason, the author aims to introduce the types of death narration and differentiate them from martyrdom. Additionally, the author seeks to explore how Ahmadzadeh was able to elucidate death and martyrdom in his novel from both materialist and spiritualist perspectives. He paid attention to the narrative ways of addressing profound themes of death and martyrdom in this novel. According to this essay, the culture stemming from the concept of martyrdom has consistently been reflected in the portrayal of the characters Musa, Parviz, and Commander. This culture is founded on the values of endurance, steadfastness, and self-sacrifice to the utmost limit. The plot of the story conveys the message that besides reinforcing one's heartfelt beliefs, one should also exhibit humane behavior in line with the values of holy defense. One should always be prepared for any form of martyrdom and sacrifice to uphold the principles of their religion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Habib Ahmadzadeh
  • Chess with the Doomsday Machine
  • Thinking about Death
  • Martyrdom
  • Seeking Martyrdom
  • Sacrifice
  1. احمدزاده، حبیب. (1385). شطرنج با ماشین قیامت، تهران: انتشارات سورۀ مهر.
  2. اسحاق آبادی، فاطمه. (1397). روایت مرگ در رمان‌های جنگ ایران و فرانسه، انتشارات سورۀ مهر.
  3. امانی، زهرا. (1394). جامعه‌شناسی ادبیات داستانی دفاع مقدس، پایان‌نامه تحصیلی برای دریافت درجه کارشناسی ارشد، احمد امیری خراسانی، دکتر سعید گروسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
  4. باختین، میخائیل. (1391). تخیل مکالمه‌ای، جستارهایی دربارۀ رمان، ترجمه رؤیا پور آذر، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
  5. رضی، احمد، عبداللهیان، فائقه (1390). تحلیل عناصر داستانی در رمان شطرنج با ماشین قیامت، نشریۀ ادبیات پایداری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال دوم شماره سوّم پاییز 89 سال دوم شماره چهارم بهار صص 203-231
  6. سلیمانی، بلقیس. (1380). تفنگ و ترازو (نقد و تحلیل رمان‌های جنگتهران: نشرروزگار
  7. شکوئی‌پور، فریبا. (1394). مقایسۀ تطبیقی درون‌مایه‌ها و عناصر داستانی دو رمان شاخص دفاع مقدس «سفر به گرای 270 درجه» و «شطرنج با ماشین قیامت»، پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: حسین یزدانی، دانشگاه پیام نور تهران.
  8. صنعتی، محمدحسین. (1389). آشنایی با ادبیات دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار ونشر ارزشهای دفاع مقدس.
  9. فرهنگ ایثار و شهادت. (1384). مجموعه مقالات همایش دبیرخانه شورای فرهنگ ایثار و شهادت.
  10. غفاری، سحر و سهیلا سهیدی. (1393). کارناول‌گرایی در شطرنج با ماشین قیامت، فصلنامۀ تخصصی نقد ادبی، س 7، ش 25، صص 119-199.
  11. غفاری، سحر. (1394). تأثیر پیرامتن‌ها در شکل‌گیری یا تحریف معنای متن، بررسی دوگانگی رمان شطرنج با ماشین قیامت از دریچۀ پیرامتن، فصلنامۀ علمی پژوهشی نقدادبی، س 8 ش 32، صص 104-85.
  12. نولز، رونالد. (1391). شکسپیر و کارناول پس از باختین، ترجمه رؤیا پورآذر، تهران: هرمس.