جلوه‌های ادبیات پایداری در اشعار آیینی مشروطه تا انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران

چکیده

شعر آیینی به گونه­ای از شعر متعهّدانه گفته می­شود که از جهت معنایی و محتوایی صبغه کاملاً دینی دارد و از آموزه­های وحیانی، فرهنگ عترت و ولایت سرچشمه می­گیرد. در شعر آیینی دورۀ مشروطه با توجه به شرایط زمانه، مضامین جدیدی همچون ستم­ستیزی، برقراری عدالت و نیز مبارزه با استبداد و  استعمار، تحت تأثیر نهضت عاشورا رواج می­یابد. شاعران آیینی­سرای این دوره نیز دو دسته هستند: یکی شاعرانی که در کنار مسائل دینی به مسائل اجتماعی و سیاسی زمان هم توجه دارند. دستۀ دوم شاعرانی که در اشعارشان انعکاسی از حوادث سیاسی یا اجتماعی دیده نمی­شود. در دورۀ پهلوی هم شعر آیینی ادامه دارد و شاعران آن در دسته‌های مختلفی قرار می­گیرند: شاعران جریان سمبولیسم، شاعران جریان مقاومت و شاعران سنّت­گرایی که اشعار مذهبی سروده‌اند. از ویژگی­های ادبیات پایداری در این اشعار، چه مشروطه و چه پهلوی، توجه به قیام حسینی و فلسفه آن، ستایش جهاد و پاکبازی و  نیز طرح الگوها و اسطوره­ها به‌ویژه الگوهای اسلامی چون ابوذر، سلمان و ... یا معاصرانی چون میرزا کوچک خان و ... است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Manifestations of Resistance Literature in Ritual Poetry from the Constitution to the Islamic Revolution

نویسندگان [English]

  • Maliheh Kheiri 1
  • Manoochehr Akbari 2
1 PhD in Persian Language and Literature, University of Tehran
2 Professor of Persian Language and Literature, University of Tehran.
چکیده [English]

Ritual poetry is a kind of committed poetry that, in terms of meaning and content, is totally religious and comes from revelatory teachings, the culture of the Etrat, and guardianship. In the ritual poetry of the Persian Constitutional Revolution, new themes, including anti-oppressive, pro-justice, anti-tyrannical and anti-colonial ones which were influenced by Ashura, were fashioned based on the circumstances of the era. The ritual poets of this period can also be found in two categories: those who considered religious issues as well as social and political concerns of the time; and those who did not reflect political or social issues in their poetry. Ritual poetry endured until the Pahlavi era, and its practitioners can be categorized into various groups: symbolist poets, resistance poets, and those traditional poets who wrote religious poems. The resistance elements in such poems, whether those belonging to the Constitutional or Pahlavi eras, include consideration of the uprising of Imam Hossein and its philosophy, praise for Jihad, and the inclusion of models and legends, especially Islamic ones, such as Abu Zarr, Salman, etc. or contemporary figures such as Mirza Kuchak Khan and so on.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • resistance literature
  • ritual poetry
  • Persian Constitutional Revolution
  • Islamic Revolution

مراجع

.   قرآن کریم
۲.   اکرمی، میرجلیل؛ م خاکپور، حمد.(1390). نقد و بررسی شعر نو آیینی پیش از انقلاب اسلامی. نشریه پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). سال پنجم. شماره سوم. پیاپی 19. پاییز 90. صص 56-33
۳.   بهار، محمدتقی.(1344). دیوان اشعار. چاپ دوم. تهران: امیر کبیر.
۴.   ترکی، محمدرضا.(1390). پرسه در عرصه کلمات. چاپ دوم. تهران: انتشارات سخن.
۵.   شعاعی، یونس؛ مدرّسی، فاطمه.(1392). تجلی مضامین اعتقادی در  شعر پروین اعتصامی. بهارستان سخن. سال 9. شماره 21. صص 108-79
۶.   شیرازی، خواجه شمس الدین محمد حافظ.(حافظ) (1380)، دیوان حافظ. تصحیح غنی- قزوینی. به کوشش رضا کاکائی دهکردی. چاپ سوم.  تهران: نشر ققنوس.
۷.   حسین­پور چافی، علی.(1387). جریان­های شعری معاصر فارسی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
۸.   حسینی گیلانی، سید اشرف الدین.(1375). کلیات. ‌به اهتمام احمد اداره چی گیلانی. تهران: نگاه.
۹.    ----------------------(1392). کلیات جاودانه نسیم شمال. به کوشش حسین نمینی. چاپ سوم. تهران: اساطیر.
۱۰. درستی، احمد.(1381). شعر سیاسی در دورۀ پهلوی دوم. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
۱۱. شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1390). با چراغ و آینه. تهران: سخن.
۱۲. -------------------- (1385). آینه­ای برای صداها. چاپ پنجم. تهران: سخن.
۱۳. صادق­زاده، محمود.( 1389).  بررسی اصلی­ترین عوامل تحول­آفرین در شعر و اندیشۀ طاهره صفارزاده. فصلنامه اندیشه­های ادبی. سال دوم. شماره 5. صص 108-87
۱۴. صادقی، معصومه. (1390). تحلیل ضرب‌المثل‌ها، اشارات و تعبیرات عامیانه در دیوان ملک الشعرا بهار (با تأکید بر مضامین پایداری در آن). دانشگاه سمنان. دانشکده علوم انسانی. درجه کارشناسی ارشد.
۱۵. صفارزاده، طاهره.(1385). سپیدی صدای سیاه. گزیده اشعار. تهران: پارس کتاب.
۱۶. ------------(1358). بیعت با بیداری. تهران: همدمی.
۱۷. -----------(1391). مجموعه اشعار. تهران: پارس کتاب.
۱۸. صلح­خواه، علی اکبر(خوشدل تهرانی).(1389). بهترین اشعار خوشدل تهرانی. به کوشش مهدی آصفی. تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.
۱۹. طاهریان، امیرمسعود.(1381). صبحدم با ستارگان سپید. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.  
۲۰. علایی، سعید.(1387). جریان شناسی شعر انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی. 
۲۱. فراهانی، ادیب‌الممالک .(بی­تا). دیوان کامل ادیب الممالک فراهانی قائم مقامی. به کوشش وحید دستگردی. تهران: فروغی، چاپخانه مروی.
۲۲. ----------------- (1386). زندگی و شعر ادیب الممالک فراهانی. به کوشش سیدعلی موسوی گرمارودی. تهران: قدیانی. چاپ دوم.
۲۳. فیض، مصطفی.(1387). حال اهل درد. چاپ دوم. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
۲۴. قدسی، آقا فتح الله.(فؤاد کرمانی)(1368). شمع جمع. چاپ یازدهم. تهران: چاپخانه حیدری.
۲۵. کاشانی، مشفق.(1388). خلوت انس. به کوشش رضا اسماعیلی. تهران: اطلاعات.
۲۶. کافی، غلامرضا.(1388). شرح منظومه ظهر. چاپ دوم. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
۲۷. ----------(1389). شناخت ادبیات انقلاب اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس.
۲۸. کریمی قره­بابا، سعید.(1384). حضور مذهب در شعر نو قبل از انقلاب اسلامی. مجله علّامه. شمارۀ 6. صص 170 ـ 151
۲۹. لنگرودی، شمس.(1381). تاریخ تحلیلی شعر نو. چاپ سوم. تهران: مرکز.
۳۰. محدّثی خراسانی، زهرا.(1388). شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
۳۱. محسنی­نیا، ناصر. (1388). مبانی ادبیات مقاومت ایران و عرب. نشریه ادبیات پایداری. دانشگاه شهید باهنر کرمان. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. سال اول. شماره اول.
۳۲. مدرس اصفهانی، میرزا یحیی.( 1387). دیوان یحیی. چاپ دوم. قم: جلوه کمال.
۳۳. مردانی، نصرالله.(1364). خون­نامه خاک. تهران: کیهان.
۳۴. میرزازاده، نعمت.(1357). سحوری. تهران: رواق.
۳۵. -----------(1357). لیله القدر. مشهد: روشناوند.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار