بررسی تطبیقی جلوه های استعمارستیزی در شعر نسیم شمال و محمّدتقی بهار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه آزاداسلامی واحدنیشابور

2 استادیار گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه آزاداسلامی واحدنیشابور

چکیده

 
ادبیات مقاومت در عصر مشروطه، درخت تناوری است که در دامان فرهنگی انقلاب مشروطه، علیه استبداد و استعمارِ بیگانگان روییده است. این شاخۀ ادبی برپایۀ ستیز با بیدادگران و ترسیم چهرۀ آنان و به‌منظور دفاع از هویت ایرانی در مقابل تاخت‌وتاز بیگانگان ظهور کرده است. پدیدۀ استعمار از پدیده‌هایی است که همواره کشورها و ملت‌های مشرق‌زمین با آن مواجه ‌بوده‌اند؛ لذا انسان‌های آگاه و توانمند، به‌ویژه هنرمندان و ادیبان، با سلاح شعر به مبارزه با استعمار و استعمارگران می‌پرداختند. با توجه به اینکه شگردهای استعمار گوناگون و مختلف‌ است، لذا شگردهای مبارزه با آن نیز بایستی‌ گوناگون و مناسب باشد. در این مقاله، با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های محمدتقی بهار و سید‌اشرف‌الدین حسینی در باب پدیدۀ استعمارستیزی در دیوان اشعار آن‌ها پرداخته می‌شود. پژوهش‌های صورت‌گرفته در این مقاله نشان می‌دهد که هر دو شاعر، به شکل‌های گوناگون به معرفی پدیدۀ استعمار پرداخته‌اند و برای مبارزه با آن، شگردهای مشابهی نیز داشته و راهکارهایی نیز ارائه نموده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از: آگاه‌کردن مردم و غفلت‌زدایی؛ دعوت به اتحاد و مقابله با استعمار؛ تحقیر استعمار با زبان طنز، نکوهش و محکوم‌نمودن استعما‌رگران؛ برانگیختن مردم و بازگشت به هویت اصیل فرهنگ اسلامی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Anti-Colonialism in Nasim Shomal and Mohammad Taqi Bahar’s Selected Poems

نویسندگان [English]

  • Reza Mousa Abadi 1
  • Mahdi Norouzi 2
  • Batul Fakhr Eslam 2
1 PhD Student of Persian Language and Literature, the Islamic Azad University, Nishabur Branch
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, the Islamic Azad University, Nishabur Branch
چکیده [English]

Resistance literature in the Constitutional Revolution is a pillar that has emerged in the cultural context of the Revolution against tyranny and colonialism. This genre has emerged on the basis of struggle against oppressors and their representation with the purpose of defending Iranian identity against the invasion of foreigners. Colonialism is one of those phenomena that has always entangled Eastern countries and nations. Therefore, knowledgeable and capable people, especially artists and literati, use their pens to fight colonialism and colonizers. Since colonial practices are diverse and different, struggles against it should be diverse and appropriate. Using descriptive-analytical method, the present article undertakes a comparative study of the reflection of Mohammad Taghi Bahar and Seyed-Ashoor-al-Din-Husseini’s views on colonialism in their poems. The present research reveals that both poets have discussed colonialism in different ways and both have presented similar approaches to resist it, the most important of which are: illuminating people; inviting people to unite and confront colonialism; humiliating colonialism through satiric language; blaming and condemning oppressors; provoking people to return to the original identity of the Islamic culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Colonialism
  • Homeland
  • Resistance
  • Nasim Shomal
  • Bahar
  1. آجودانی، ماشاءالله. (1382). یا مرگ یا تجدد. تهران: اختران.
  2. آرین‌پور، یحیی. (1382). از صبا تا نیما. ج2. چ۸. تهران: زوار.
  3. آشوری، داریوش. (1358). فرهنگ سیاسی. تهران: مروارید.
  4. ابن‌شعبۀ حرانی، حسن‌بن‌علی. (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول. قم: جامعۀ اسلامی مدرسین.
  5. بهار، محمدتقی. (1380). دیوان اشعار استاد محمدتقی بهار (ملک‌الشعرا). به‌کوشش چهرزاد بهار. تهران: توس.
  6. جمال‌الدین، محمدسعید. (1386). ادبیات تطبیقی پژوهشی در ادبیات عربی و فارسی. ترجمۀ سعید حسام‌پور و حسین کیانی. شیراز: دانشگاه شیراز.
  7. حر عاملی، محمدبن‌حسن. (بی‌تا). امل الآمل. بغداد: مکتبة اندلس.
  8. راوندی، مرتضی. (1374). تاریخ اجتماعی ایران. ج8‌. تهران: نگاه.
  9. روزبه، محمدرضا. (1381). ادبیات معاصر ایران: شعر. تهران: روزگار.

10. روزبهانی، سعید. (1386). جلوه‌های آرمانی در شعر ملک‌الشعراء بهار. تهران: موسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.

11. شمس لنگرودی، محمد. (1370). تاریخ تحلیلی شعر نو. تهران: مرکز.

12. علی‌بابایی، داود. (1384). جامعه، فرهنگ و سیاست در اشعار سیداشرف‌الدین گیلانی. تهران: امید فردا.

13. فخرایی، ابراهیم. (1356). گیلان در جنبش مشروطیت. تهران: جاویدان.

14. فیاض، مهدی. (1386). بهار و شعر سیاسی. تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.

15. مجلسی، محمدباقر. (1404ق). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.

16. محمدی، حسنعلی. (1372). شعر معاصر ایران، از بهار تا شهریار. تهران: اختران.

17. محمدخانی، علی‌اصغر. (1384). شاعر مردم (یادنامۀ نسیم شمال). تهران: سخن.

18. مگداف، هاری. (1369). امپریالیسم، تاریخ، تئوری، جهان سوم. ترجمۀ هوشنگ مقتدر. تهران: کویر.

19. ملک‌زاده، مهدی. (1383). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: سخن.

20. مومسن، ولفانگ. (1363). جنبش‌های اسلامی معاصر. تهران: سمت.

21. میرانصاری، علی. (1377). اسنادی از مشاهیر ادب معاصر ایران. دفتر دوم. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.

22. نمینی، حسین. (1363). جاودانه سیداشرف‌الدین گیلانی. تهران: کتاب فروزان.

23. نیکوهمت، احمد. (1361). زندگی و آثار بهار. چ۲. تهران: گروه انتشاراتی آباد.

24. هولستی، ال. آر. (1380). تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی. ترجمۀ نادر سالارزاده. تهران: دانشگاه علامه‌طباطبایی.

25. یاحقی، محمدجعفر. (1375). چون سبوی تشنه. تهران: جامی.

26. حسینی کازرونی، سیداحمد. (1389). سبک و سیاق شعر مشروطه. فصلنامۀ تحقیقات تمثیلی ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد بوشهر. دورۀ دوم. ش1. ص115ـ136.

27. شیخلووند، فاطمه. (1384). بررسی شعر سید اشرف‌الدین حسینی، شاعر مردم. در: یادنامۀ اشرف‌الدین حسینی. به‌اهتمام علی‌اصغر محمدخانی. تهران: سخن. ص354ـ361.

28. کیانی، حسین و میرقادری، سیدفضل‌الله. (2009). تعهد اجتماعی در شعر معروف رصافی (مطالعۀ موردی زن در شعر شاعر)، مجله فکر و ابداع. الرقم 55، القاهره: رابطة الأدب الحدیث. ص۱ـ38.

29. مصطفوی‌نیا، سیدمحمدرضی و دیگران. (1390). مقاومت در شعر توفیق امین زیاد. نشریۀ ادبیات پایداری کرمان. سال دوم، ش3و4. ص565ـ588.