خوانش باختینی سه رمان جنگ: زمین سوخته، نخل‌های بی‌سر و پرسه در خاک غریبه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای ادبیات فارسی ، دانشگاه خوارزمی

2 استاد، گروه زبان وادبیات زبان فارسی، دانشگاه خوارزمی

3 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی

چکیده

بیشتر رمان‌های فارسی جنگ، با رویکرد ایدئولوژیک به نگارش درآمده‌اند؛ ازاین‌رو، پژوهش حاضر، با هدف مطالعة میزان گفت‌وگومندی در این رمان‌ها و مقایسة ارزش ادبی و بعد ایدئولوژیک آن‌ها، بر آن است تا نشان دهد که این آثار، توانسته‌اند به مفهوم رمان از نگاه باختین نزدیک شوند یا اینکه در حیطة تک‌صدایی باقی مانده‌اند. اگرچه پیشتر، پژوهش‌هایی در این حوزه صورت گرفته‌است، با توجه به اهمیت این موضوع، ضرورت تکمیل آن، با توجه به دیگر رمان‌های جنگ نیز وجود دارد؛ ازاین‌رو، این مقاله، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، به خوانش باختینی سه رمان جنگ و بررسی مؤلفه‌هایی مانند کرونوتوپ، گفت‌وگومندی و کارناوال‌گرایی در این آثار می‌پردازد. نتایج این پژوهش نشان ‌می‌دهد در میان رمان‌های بررسی‌شده، احمد محمود که دیدگاهی متفاوت با گفتمان حاکم دارد، در زمین سوخته، با انتخاب شخصیت‌هایی از طیف‌های مختلف اجتماع، با دیدی انتقادی به روایت جنگ پرداخته و چندصدایی در این اثر، از قوت بیشتری برخوردار است، اما در رمان نخل‌های بی‌سر، به‌دلیل غلبة رویکرد ایدئولوژیک، تک‌صدایی بر متن غلبه دارد. با فاصله‌گرفتن از فضای جنگ، احمد دهقان، با وجود اعتقاد به ارزش‌های دفاع مقدس، تلاش می‌کند تا با نگاهی همه‌جانبه به روایت جنگ بپردازد و صداهای مخالف را نیز منعکس کند، اما در نهایت، اقتدارگرایی راوی، مانع از تحقق چندصدایی در رمان وی شده‌است. می‌توان گفت که داستان‌نویسان جنگ، نتوانسته‌اند به‌طور کامل، از نگاه ایدئولوژیک از این رویداد تاریخی دور شوند و در نهایت، بر ترسیم بُعد تراژیک جنگ متمرکز می‌شوند که به تقویت جنبة عاطفی این آثار می‌انجامد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Bakhtinian Reading of Three War Novels: The Scorched Earth, Headless Palms and Prowling the Enemy Soil

نویسندگان [English]

  • Fateme Hosseini Ashagh Abadi 1
  • Mohammad Parsanasab 2
  • Hossein Bayat 3
1 Ph.D. in Persian Literature, Kharazmi University
2 Professor of Persian Language and Literature, Kharazmi University
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature of Kharazmi University
چکیده [English]

Most of the Persian war novels, have been written with ideological approach. Therefore, the present study, with the aim of studying the level to which these novels are subject to Dialogism and comparing literary value and then ideological dimension of them, tries to demonstrate that these works have been able to approach the concept of novel in Bakhtin's perspective or have remained in the realm of Monologism. Although researches have already been done in this area and with regard to the importance of this issue, considering other war novels there is a need to fulfill it. Hence, the present study concerns a Bakhtinian reading of three war novels and the study of components such as Chronotope, Dialogism, and Carnivalesque in these works utilizing a descriptive-analytical method. The results of this study reveals that among the novels which have been studied, Ahmad Mahmoud, who has a different view from the dominant discourse has narrated the war with a critical view by choosing characters from different walks of life in The Scorched Earth and Polyphony plays a more prominent role in this work; but in the novel Headless Palms, Monology has a more dominant effect over the text due to the predominance of ideological approach. Straying from the atmosphere of war, Ahmad Dehqan, despite believing in the values of Holy Defense, tries to narrate the war with a comprehensive viewpoint and also reflect the opposing voices; but in the end, due to the authoritarianism of the narrator, polyphony is not established in his novel. It can be claimed that the story tellers of war could not fully accomplish this historical event from an ideological perspective and at last focus on depicting the tragic dimension of war that intensifies the emotional aspect of such works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian war novel
  • Bakhtin
  • The Scorched Earth
  • Headless Palms
  • Prowling the Enemy Soil
1ـ  احمدی، بابک. (1372). ساختار و تأویل متن، چاپ دوم. تهران: مرکز.   
2ـ اکوتوریه، میشل. (۱۳۸۳). «میخائیل باختین، فیلسوف و نظریه‌پرداز رمان»‌. ترجمه آذین حسین‌زاده. زیباشناخت، ش ۱۰، صص ۱۹۷ـ۲۲۲.
3ـ انصاری، منصور. (1384). دموکراسی گفت‌وگویی. تهران: مرکز.
4ـ باختین، میخائیل. (۱۳۸۷). تخیل مکالمه‌ای. ترجمه رؤیا پورآذر.  تهران: نشر نی.
5ـ برتنس، هانس. (1384). مبانی نظریة ادبی. ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.
6ـ تامسون، فیلیپ. (1384). گروتسک در ادبیات. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: مرکز.
7ـ تودوروف، تزوتان. (1379). بوطیقای ساختارگرا. ترجمه محمد نبوی. تهران: ‌آگه.
8-ــــــــــــــــــ (۱۳۹۱). منطق گفتگویی میخائیل باختین، چاپ دوم. ترجمه داریوش کریمی. تهران: مرکز.
9ـ. جونز، ملکم وی. (1388). داستایفسکی پس از باختین. ترجمه امید نیک فرجام. تهران: مینوی خرد.
 10ـ حنیف، محمد. (1392) «مقایسة سبک زندگی در داستان‌های نخل‌های بی‌سر و عشق در منطقة ممنوع قاسمعلی فراست». مطالعات سبک زندگی، سال دوم، ش 4، صص 77ـ104.
11ـ دهقان، احمد. (1393). پرسه در خاک غریبه، چاپ دوم. تهران: نیستان.
12ـ سلیمانی، بلقیس. (1380). تفنگ و ترازو. تهران: روزگار.
13ـ غفاری، سحر؛ سعیدی، سهیلا. (1393). «کارناوال‌گرایی در شطرنج با ماشین قیامت». نقد ادبی، ش 25، صص 99ـ120.
14ـ فراست، قاسمعلی. (1363). نخل‌های بی‌سر، چاپ دوم. تهران: انجام کتاب.
15ـ محمود، احمد. (1388). زمین سوخته، چاپ هشتم. تهران: معین.
16ـ نولز، رونالد. (1391). شکسپیر و کارناوال پس از باختین. ترجمه رؤیا پورآذر. تهران: هرمس.
17ـ هولکوئیست، مایکل. (1395). مکالمه‌گرایی. ترجمه مهدی امیرخانلو. تهران: نیلوفر.
                                                                                  
18  - cuddon, J.A (1999), Dictionary of literary terms and literary theory, published in   penguin books.